سرانه مصرف فولاد یکی از شاخص‌های صنعتی شدن کشورها در نظر گرفته می‌شود. به عبارت دقیق‌تر هر یک درصد رشد مصرف محصولات فولادی، برابر با رشد ۸۵/۰ درصدی اقتصادی آن کشور می‌شود. در سال‌های اخیر میزان مصرف فولاد خام در دنیا با افزایش مواجه بوده، به‌ گونه‌ای که در سال ۲۰۱۹ میلادی تولید فولاد خام در جهان به حدود ۱۸۷۰میلیون تن افزایش یافته است. 

صنعت فولاد در ایران با وجود مزیت‌هایی چون وجود معادن سنگ آهن و همچنین انرژی ارزان همچون گاز، دارای مزیت تولید است؛ این صنعت در بخش‌های مهم تولیدی و صنعتی کشور، نقش مهمی را در اقتصاد به عهده گرفته است، به‌گونه‌ای که افزون بر ۶۰۰ صنعت به‌عنوان صنایع پایین‌دستی از صنعت فولاد تغذیه می‌کنند. 

جایگاه صنعت فولاد ایران در سطح بین‌المللی

تولید فولاد ایران جایگاه بین‌المللی دارد؛ ایران رتبه نخست تولید در منطقه خاورمیانه را دارد. ایران در زمینه تولید فولاد در سال ۲۰۱۰ میلادی در رده هفدهم جهان قرار گرفته، اما هم‌اکنون و پس از یک دهه فعالیت، ایران در سال ۲۰۱۹ میلادی با تولید ۳۲ میلیون تن فولاد در رتبه دهم تولید فولاد خام جهان قرار گرفته است.

برنامه‌های توسعه صنعت فولاد ایران

در پس سند چشم‌انداز افق سال ۱۴۰۴ رسیدن به تولید ۵۵ میلیون تن فولاد برنامه‌ریزی شده است. ایران با داشتن ظرفیت ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تن ذخایر سنگ ‌آهن، جزو ۱۰ کشور برتر ذخایر سنگ آهن به‌شمار می‌رود؛ از این‌رو ظرفیت کافی برای صنعت فولاد در کشور وجود دارد. 

با ارتقای ظرفیت تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در سال، جایگاه جهانی تولید فولاد ایران به رتبه هفتم و حتی پایین‌تر نیز صعود خواهد کرد. 

همزمان با افزایش تولید ۵۵ میلیون تن فولاد خام، باید تولید ۵۴ میلیون تن آهن اسفنجی، ۸۵ میلیون گندله و ۷۲ میلیون کنسانتره دست پیدا کنیم. 

شرکت‌های بزرگ در صنعت فولاد ایران

تاریخچه کارخانه فولاد در ایران به دهه ۴۰ شمسی برمی‌گردد که نخستین واحد فولادسازی کشور با همکاری روس‌ها و به منظور مبادله گاز طبیعی ایران به این کشور، یک واحد فولادسازی با ظرفیت تولید ۵۵۰ هزار تن در سال در اصفهان بنا نهاده شده است. بعد از انقلاب نیز واحدهایی همانند فولاد خوزستان و فولاد مبارکه اصفهان، بعد از ذوب آهن اصفهان وارد مدار تولید شدند. 

هم‌اکنون با وجود ایجاد مجتمع‌های فولاد در کشور مانند فولاد خراسان، فولاد هرمزگان، گروه صنعتی سپاهان، فولاد کاویان، فولاد سبا و فولاد آلیاژی ایران، اما سهم نزدیک به ۷۰ درصد تولید فولاد کشور متعلق به فولادسازانی چون فولاد مبارکه اصفهان، فولاد خوزستان و ذوب آهن اصفهان است. 

در ادامه به صورت مختصر به معرفی این شرکت‌های صنعتی بزرگ که به نوعی غول فولاد ایران به‌شمار می‌روند، می‌پردازیم. 

فولاد مبارکه اصفهان

فولاد مبارکه اصفهان، بزرگ‌ترین واحد صنعتی خصوصی ایران و بزرگ‌ترین مجتمع تولید فولاد در کشور ایران به‌شمار می‌رود. این واحد در شرق شهر مبارکه و در غرب شهر زرین‌شهر در استان اصفهان واقع شده است. این واحد در ۲۳ دی ماه سال ۱۳۷۱ به صورت رسمی افتتاح شد. 

فولاد مبارکه اصفهان، هم‌اکنون دارای ظرفیت تولید  ۷ میلیون و ۲۰۰ هزار تن انواع محصولات فولادی شامل تختال، ورق گرم و سرد نوردیده، قلع‌اندود، گالوانیزه و رنگی از ضخامت ۱۸/۰ تا ۱۶ میلیمتر و عرض تا ۲ هزار میلیمتر است. البته ظرفیت تولید گروه فولاد مبارکه با احتساب شرکت‌های زیرمجموعه خود به ۱۰ میلیون و ۳۰۰ هزار تن می‌رسد. 

در فولاد مبارکه به صورت مستقیم و غیرمستقیم برای حدود ۳۵۰ هزار نفر اشتغالزایی ایجاد شده است. 

فولاد خوزستان

شرکت فولاد خوزستان، دومین تولیدکننده فولاد خام ایران پس از فولاد مبارکه به‌شمار می‌رود. کارخانه مرکزی این شرکت در مجاورت شهر اهواز واقع شده است. شرکت فولاد خوزستان در ۱۲فروردین ۱۳۶۸ به ‌عنوان نخستین مجتمع تولید آهن و فولاد ایران، به روش احیای مستقیم و کوره قوس الکتریکی و با ظرفیت تولید ۱۰۰ هزار تن شمش راه‌اندازی شد.

فولاد خوزستان از ۳ واحد اصلی تولید برای عرضه محصولات میانی و پایانی تشکیل شده است. کارخانه‌های اصلی این واحد فولادسازی شامل کارخانه‌های گندله‌سازی، کارخانه‌های احیای مستقیم و بخش فولادسازی و کارخانه‌های جانبی آن نیز شامل کارخانه آهک، کارخانه اکسیژن و تصفیه‌خانه پساب‌های صنعتی می‌شود. 

ظرفیت تولید فولاد خوزستان، طی فعالیت خود در دهه‌های گذشته با طرح‌های توسعه‌ای هم‌اکنون به ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار تن در سال رسیده است. البته در پایان فاز چهارم توسعه این واحد فولادسازی، برآورد شده که ظرفیت تولید آن به ۵ میلیون و ۲۰۰ هزار تن در سال برسد. 

در فولاد خوزستان برای ۱۱ هزار نفر به‌طور مستقیم و برای ۱۰۰ هزار تن به‌طور غیرمستقیم اشتغالزایی ایجاد شده است.

ذوب‌ آهن اصفهان

شرکت ذوب‌آهن اصفهان اولین و بزرگترین کارخانه تولیدکننده فولاد ساختمانی و ریل در ایران به‌شمار می‌رود این کارخانه فولادی در سال ۱۳۴۴ تاسیس و راه‌اندازی شده است. ذوب آهن هم‌اکنون با ظرفیت ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار تن محصول نهایی، انواع مقاطع فولادی ساختمانی و صنعتی مشغول به تولید است. 

محصولات کارخانه فولادسازی به بیش از ۲۳ کشور جهان از جمله کشورهای اروپایی، آسیایی و آفریقایی صادر می‌شود. در بازار داخل محصولات ذوب آهن در پروژه‌های بزرگی مانند نیروگاه هسته‌ای بوشهر، برج میلاد تهران، سدهای بزرگ و همچنین مترو و ریل راه ‌آهن مورد استفاده قرار گرفته است.

ذوب آهن اصفهان، حدود ۱۴ هزار پرسنل دارد.

شرکت‌های فعال فولاد در بورس 

شرکت‌های فعال در حوزه فولادسازی و تولید محصولات فولادی در گروه فلزات اساسی در بازار سرمایه حضور دارند. شرکت‌های بزرگی مانند فولاد مبارکه اصفهان، فولاد خوزستان، فولاد خراسان و ذوب آهن اصفهان جزو مهم‌ترین شرکت‌های فعال در بورس و بازار سرمایه به‌شمار می‌روند. البته شرکت‌های کوچک‌تری همچون صنایع فولاد آلیاژی یزد، فولاد ارفع، لوله و تجهیزات سدید نیز در بازار سرمایه حضور دارند. 

در بورس ایران گروه فلزات اساسی به دو گروه تولید محصولات اولیه فولاد و تولید محصولات نهایی فولاد تقسیم می‌شوند.

انواع محصولات فولاد

نخستین محصول کارخانه‌های فولادسازی، تولید شمش فولاد است؛ این محصول ماده اولیه محصولاتی چون  میلگرد، تیرآهن، فولادهای آلیاژی، ورق و ... است. خود شمش نیز شامل بلوم. بیلت و اسلب می‌شود که تفاوت آن در ابعاد، اشکال و مقطع آن است.

صادرات فولاد ایران

صنعت فولاد در ایران علاوه بر تامین نیاز داخل به کشورهای جهان نیز صادرات داشته و دارد و حتی قادر شده است که به کشورهای اروپایی نیز صادرات داشته باشد. صنعت فولاد ایران به عنوان یکی از صنایع ارزآور پس از صنعت پتروشیمی قرار دارد. 

 براساس بررسی‌ها، از ۵۵ میلیون تن فولاد تولیدی تعیین‌شده تا افق چشم‌انداز سال ۱۴۰۴ پیش‌بینی می‌شود که حدود ۳۶ میلیون تن از این میزان تولید فولاد به مصرف داخلی و ۱۹ میلیون تن نیز به صادرات اختصاص یابد.

مطالب مرتبط:

سنگ آهن مهمترین ماده مورد استفاده در صنعت فولاد

صنایع معدنی فلزی و غیرفلزی در ایران و جهان

آهن اسفنجی مهم ترین منبع مورد استفاده در صنعت فولاد