آتشکده نیاسر در بیست کیلومتری غرب کاشان، سازه ای متعلق به اواخر دوران اشکانی یا اوایل دوران ساسانی و یکی از سالم‌ترین و کهن‌ترین آتشکده های ایران است که بر بالای یک بلندی سنگی و در جوار چشمه‌ای به نام "چشمه اسکندریه" قرار دارد.

در دوران پیش از اسلام بناهایی مثل معابد، آتشکده ها و چهارتاقی ها را معمولا بر فراز بلندی ها و در مجاورت آب‌های روان بنا می کردند و آتشکده یا چهارتاقی نیاسر نیز در مکانی با همین ویژگی ها قرار دارد.

آنچه سال‌ها در نزدیکترین فاصله، حریم درجه یک این آتشکده یگانه ایران را نقض کرده و علاوه بر آسیب های احتمالی بر پیکر آن، حریم منظری و بصری آن را مخدوش کرده، معدن سنگ تراورتنی است که در شعاع ۶۰ متری اثر فعالیت دارد.

این معدن بیشتر از بیست سال در جوار چهارتاقی نیاسر فعالیت دارد و پروانه آن مطابق گفته‌های معاون معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اصفهان استعلام یا مجوزی از سوی میراث فرهنگی ندارد اما در همه سال‌های گذشته مسوولان و فعالان میراث فرهنگی نسبت به فعالیت و آسیب هایی احتمالی آن برای بنای آتشکده نیاسر معترض بوده‌اند.

حریم چهارتاقی نیاسر اسیر عملیات یک معدن تراورتن

آن طور که مقامات میراث فرهنگی استان اصفهان به ایرنا گفته اند؛ نامه نگاری ها، پیشنهادات و پیگیری های این نهاد متولی آثار تاریخی برای رعایت قوانین میراث فرهنگی در حریم آتشکده نیاسر از سال‌های گذشته تا این لحظه نتوانسته مشکل را حل کند. اتفاقی که در صورت ادامه داشتن و تمکین نکردن از قوانین میراث فرهنگی کشور، متولیان میراث فرهنگی اصفهان را وادار به شکایت در روزهای آینده خواهد کرد.

به گفته مقامات معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت، پروانه معدن تراورتن نیاسر تا ۳ یا چهار سال آینده معتبر است و در حالی که از سوی این نهاد گفته می شود دغدغه میراث فرهنگی با حضور فرمانداری کاشان، معدن کار و میراث فرهنگی کاشان حل شده است،معاون امور هماهنگی عمرانی فرمانداری کاشان از لزوم تعطیلی این معدن در حریم آتشکده نیاسر و میراث فرهنگی اصفهان هم در صورت تمکین نکردن معدن دار از قوانین میراث فرهنگی از طرح دعوی در مراجع قضایی می گویند.

به گفته رییس اداره میراث فرهنگی کاشان، معدن تراورتن یاد شده، معدنی انفجاری است که به دلیل انفجارها و تردد کامیون ها برای حمل سنگ ها در مجارت این اثر ملی با ذات این مکان تاریخی و باستانی در تضاد است. فعالان میراث فرهنگی طی بازدید در روزهای اخیر از این مکان تاریخی، نسبت به وضعیت حریم منظری و آسیب های احتمالی ناشی از انفجارها و تردد کامیون های سنگین حامل سنگ در نزدیکترین فاصله با این یادبود ساسانی هشدار داده اند و ابراز نگرانی کرده اند.

وضعیت در حریم درجه یک آتشکده نیاسر، یک فاجعه است

محمد آقاجانی، فعال و کارشناس میراث فرهنگی با اشاره به بازدیدی که در روزهای گذشته از آتشکده نیاسر و وضعیت به گفته وی تاسف بار حریم درجه یک این اثر تاریخی داشته است، گفت: اگر بخواهید یک آپارتمان در جوار یک بنای تاریخی بسازید باید از شهرداری و میراث فرهنگی استعلام بگیرد اما تعجب من از این است که این معدن تراورتن چگونه و به چه شکل توانسته در حریم این اثر تاریخی مجوز فعالیت بگیرد یا اینکه همچنان به کارش ادامه بدهد؟!

وی افزود: بازدیدی که از آتشکده و وضعیت حریم درجه یک آن داشتم صحنه بسیار وحشتناکی بود. در بازدیدهایی که از آثار تاریخی داشتم، هر کدام مشکلی داشتند اما این وضعیت در حریم درجه یک آتشکده نیاسر، یک فاجعه بود.

به گفته آقاجانی، معدن انفجاری تراورتن در حریم درجه یک آتشکده، آسیب رسان بوده و علاوه بر این به لحاظ بصری، سیمای منظری اثر مخدوش شده است.

طعم تلخ اسارت در حصار معادن سنگ برای سالم ترین آتشکده ایران

این فعال میراث فرهنگی در ادامه گفت: معدن کاران، تپه سنگی ای که از آن برداشت سنگ می کنند را تا حد زیادی گود کرده و پایین رفته اند که ممکن است با این وضعیت، مسیر و آبدهی این چشمه اسکندریه دستخوش تغییر شده باشد که این موضوع نیاز به بررسی کارشناسان دارد.

آقاجانی با بیان اینکه طبق قوانین میراث فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، هر بنایی باید حریمش مشخص شود و هر اتفاقی در آن حریم باید با اجازه و استعلام از میراث فرهنگی باشد، گفت: میراث فرهنگی باید بر همه اتفاقاتی که در حریم آثار تاریخی می افتد نظارت داشته باشد. اگر میراث فرهنگی پیشتر مجوزی برای فعالیت این معدن داده یا نداده است، فرقی نمی کند؛ باید در هر صورت و در زمان حاظر مانع آن شد.

معدن با نگاه میراثی در تضاد است

در همین پیوند اما رییس اداره میراث فرهنگی و گردشگری کاشان با اشاره به انفجاری و فعال بودن معدن تراورتن در حریم درجه یک آتشکده نیاسر گفت: از زمانی که به میراث کاشان آمده‌ام مکاتبه ای مبنی بر توقف معدن تراورتن نداشته ام؛ علت آن هم این بوده که این پرونده از قبل در جریان بوده است و مکاتبات آنقدر در این رابطه روی هم جمع شده اند که دیگر نیازی به مکاتبه جدید ندارد.

احمد دانایی نیا افزود: این معدن در حریم درجه یک قرار دارد و معدن انفجاری هم تا کیلومترها اثرات خودش را دارد. بارها هم تاکید کرده‌ایم که این معدن با نگاه میراثی ما در تضاد است و معاون هماهنگی امور عمرانی فرمانداری شهرستان هم نگاه میراثی ما را تایید کرده است.

در همین رابطه هادی اکبری، معاون هماهنگی امور عمرانی فرمانداری کاشان این موضوع را در گفت و گو با ایرنا تایید کرد و گفت: معدن سنگ تراورتن در نیاسر در محدوده شهر و در حریم آتشکده قرار دارد که از سال ۱۳۹۰ ایجاد شده است و باید تعطیل شود.

وارد شکواییه حقوقی می شویم

در همین پیوند مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان نیز با اشاره به فعال بودن این معدن گفت: در بازدیدی که در روزهای گذشته از حریم آتشکده نیاسر داشتیم، اتمام حجت حقوقی کرده ایم و اگر این اتمام حجت به سرانجامی نرسد، وارد شکواییه حقوقی می شویم تا آنچه قانون است را رعایت کنند.

علیرضا ایزدی افزود: ما مخالف فعالیت معادن نیستیم و به دوستانی که می گویند در اینجا شغل ایجاد کرده‌اند، گفته‌ایم که ما مخالفتی با ایجاد شغل نداریم اما باید ضوابط میراث فرهنگی را رعایت کنند.

طعم تلخ اسارت در حصار معادن سنگ برای سالم ترین آتشکده ایران

وی تاکید کرد: به هیچ عنوان نباید انفجار صورت بگیرد و ترددها باید هدفمند و با مسیر مشخص باشد تا بار روی سازه ها و فضای تاریخی آتشکده نیاسر نداشته باشد.

به گفته ایزدی، پرونده معدن تراورتن در دست اقدام برای شکایت است و در صورتی که قوانین میراث فرهنگی که جزو قوانین جمهوری اسلامی ایران است رعایت نشود، دایره حقوقی اداره کل میراث فرهنگی اصفهان از طریق مراجع ذی ربط اقدام خواهد کرد.

این مقام میراث فرهنگی اصفهان با تاکید بر اینکه نمی توان تضمین کرد که معدن موجب آسیب به آتشکده نیاسر نشود، گفت: ممکن است یک انفجار روی یک خط گسلی باشد و این مجموعه را کاملا به ویرانی بکشاند. این یک موضوع علمی است و نمی‌توان تضمینی داد که انفجار یا تردد کامیون ها، خسارتی به آتشکده وارد نکنند.

ایزدی همچنین گفت: اگر معادن با تکنولوژی روز برداشت سنگ داشته باشند، مانعی وجود ندارد اما اگر بخواهند از مسیر انفجار وارد شوند ما هم به لحاظ قانونی وارد عمل می شویم.

وی در پاسخ به خبرنگار ایرنا مبنی بر اینکه تردد کامیون ها، رها کردن لاشه سنگ ها و از بین رفتن حریم منظری اثر به واسطه برداشت‌های متعدد تا چه اندازه از سوی میراث فرهنگی پیگیری شده است، گفت: پیشنهاد کرده ایم که مسیر تردد کامیون ها هم تغییر کند چرا که از نگاه ما مسیر موجود مسیر مناسبی نیست اما اینکه آیا می شود این مسیر را جا به جا کرد یا خیر، به ما ارتباطی ندارد و بایستی ضوابط و حرایم، چه از لحاظ دید و منظر و چه از لحاظ بار و فشاری که به لایه های پایینی می آورند رعایت شود.

ایزدی گفت: دوستان به ما گفته اند که راهی به غیر از مسیر موجود برای آنها وجود ندارد که اگر چنین است باید آنها معدن را تعطیل کنند. بنا نیست به خاطر رسیدن به ثروتی، یک ثروت چند هزار ساله را از بین ببریم؛ این کار را هیچ عقل سلیمی قبول نمی کند.

اگر میراث فرهنگی شاکی است، طرح دعوی کند

در همین ارتباط خبرنگار ایرنا با معاون معدنی سازمان صنعت، معدن تجارت استان اصفهان گفتگو کرد؛ محمد سرجوقیان اما در پاسخ به سوالات ایرنا در خصوص نقض قوانین میراث فرهنگی به واسطه فعالیت های معدن تراورتن با اشاره به جلساتی که اخیرا در کاشان و با حضور معدن کار و مسوولان میراث فرهنگی کاشان تشکیل شده است، گفت: محدوده معدن با محدوده آتشکده تداخل داشت و به همین دلیل آن را از محدوده آتشکده خارج کردیم تا مشکلی برای مباحث میراث فرهنگی نباشد.

وی با بیان اینکه در زمان حاضر محدوده آتشکده خارج از محدوده پروانه بهره برداری قرار دارد افزود: معدن تراورتن نیاسر پروانه معتبر دارد و تا ۳ الی چهار سال آینده معتبر است.

به گفته سرجوقیان صدور پروانه معدن تراورتن در حریم آتشکده نیاسرم پیش از سال ۱۳۸۴ انجام گرفته است و استعلامی از سوی میراث فرهنگی در این رابطه انجام نشده است.

وی در این رابطه افزود: پروانه معادن از سال ۸۴ به این سو استعلام های لازم را دارند اما پروانه معدن تراورتن نیاسر، قدیمی تر است که در جلسات اخیر با میراث فرهنگی کاشان و معدن کار مشکل آن را حل کرده ایم.

طعم تلخ اسارت در حصار معادن سنگ برای سالم ترین آتشکده ایران

وی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در پاسخ به اینکه چرا هنوز میراث فرهنگی استان و کاشان در رابطه با معدن تراورتن نیاسر و نسبت به نقض قوانین میراث فرهنگی معترض است، گفت: اگر میراث فرهنگی در این رابطه شاکی هستند و معتقدند عملیات این معدن موجب تخریب می شود، می‌توانند در مراجع قضایی طرح دعوی کنند تا پروانه معدن باطل شود.

سرجوقیان گفت: چهارتاقی نیاسر در محدوده معدن بود که با توجه به دغدغه‌هایی که وجود داشت، با تشکیل جلسات کارشناسی، این تداخل را برطرف کردیم تا میراث فرهنگی به راحتی پیگیر سند بشود.

وی یادآور شد: معدن سنگ تراورتن نیاسر با روش های مکانیزه کار می کند و مشکلی برای آتشکده ایجاد نمی کند. مسیر دسترسی کامیون ها هم مشکلی ندارد و تغییری نخواهد کرد.

به گزارش ایرنا بیست سال است که برداشت سنگ تراورتن در حریم آتشکده نیاسر نگرانی ها بابت آسیب های احتمالی و مخدوش شدن حریم منظری این اثر باستانی را در پی داشته است؛ در همه این سالها مکاتبات میراث فرهنگی نتوانسته گره این مشکل میراثی را حل کند. معدن کاران سازمان های متولی معتقدند معدن تراورتن برای آتشکده مشکلی ایجاد نمی کند و به نظر می رسد که از اهمیت حریم منظری آثار تاریخی اطلاع چندانی ندارند، حریمی که شکستن آن برای آثار تاریخی حکم تخریب سیمای اثر است. همه اینها اما در حالی است که به گفته کارشناسان، میراث فرهنگی و پیوند آن با صنعت گردشگری، حکم گرانبهاترین ذخایر ارزی کشور است که نباید از کنار آسیب های آنها به راحتی عبور کرد.

آتشکده نیاسر در ۳۵ کیلومتری غرب کاشان و در منطقه ای کوهستانی در ارتفاعات کرکس قرار دارد. گفته می شود این آتشکده مربوط به اواخر دوران اشکانی و یا اوایل دوران ساسانی است. این اثر که در سال ۱۳۱۷ در شمار آثار ملی ایران قرار گرفته است، از کهنترین و سالم ترین چهارتاقی های موجود در کشور به شمار می آید.