وضعیت وقوع سوانح برای معدن‌کاران ایرانی
مرگ در معدن دلخراش‌‌‌‌‌‌‌تر از آن است که توصیف شود. تنها باید مانع آن شد. این ممانعت از جنس ابزار هوشمند، استانداردسازی محیط کار، هوشیاری کارکنان و ارتقای حقوق اساسی معدنچیان است. در شرایطی که ۲درصد از کل حوادث کار ثبت‌شده در کشور به بخش معدن مربوط است و سالانه دست‌کم ۱۰ تا ۵۰نفر در اثر حوادثی در معدن کشته می‌شوند، ترسیم فضایی برای حل و فصل این مشکل حیاتی است.
گام نخستین این ترسیم نیز از آمارهای دقیق و رسمی می‌گذرد. اخیرا وزارت تعاون، کار و امور اجتماعی در گزارشی اعلام کرده میزان حوادث کاری در سال‌گذشته در کشور ۸۹۰۰مورد بوده که کمتر از ۲۰۰ مورد یا ۲درصد آنها به حوادث رخ داده در بخش معدن مربوطند. حسین رعیتی‌فرد معاون روابط کار وزارت تعاون، کار و امور اجتماعی در حالی این آمار را اعلام کرده است که سال‌گذشته در اواخر آبان‌ماه حین بازدید از کارخانه نورد ازنا اعلام کرده بود سالانه ۱۳هزار حادثه ناشی از کار در کشور رخ می‌دهد که ۷۰۰نفر در جریان آن کشته می‌شوند. عددی که به معنای مرگ روزانه دو نفر در کشور بر اثر حوادث کار است. عددی که در کل جهان به روزانه ۶هزار نفر می‌رسد. این مرگ در بخش معدن عموما وضعیت دلخراش‌تری داشته و ابعاد اجتماعی وسیع‌‌‌‌‌‌‌تری دارد. پیشتر «دنیای‌اقتصاد» از رانش و تکانش زمین، سقوط اشیا و اجسام در محیط معدن، تصادف با ماشین‌آلات و ادوات معدن‌کاری و نیز انفجار و گازگرفتگی در محیط معدن به‌عنوان اصلی‌ترین علل حوادث و تلفات معدن‌کاری یاد کرده بود.
حالا در گزارش خبر‌گزاری «ایسنا» تاکید شده حوادث معدنی در کنار حوادث ساختمانی بیشترین آمار تلفات نیروی کار را به خود اختصاص داده و عمده حوادث کار پس از فعالیت ساختمان مربوط به‌کارگاه‌های معدنی بوده است. دو بخش «زغال‌سنگ خشک» و «شن و ماسه» محورهای اصلی تلفات و حوادث معدنی به‌شمار می‌‌‌‌‌‌‌روند. آنطور که رعیتی‌فرد گفته، در شورای‌عالی حفاظت فنی تلاش‌شده از ظرفیت تشکل‌های کارگری، کارفرمایی و همچنین خبرگان حوزه ایمنی استفاده شود و با تدوین آیین‌نامه‌‌‌‌‌‌‌ها و ارائه آموزش‌های لازم ضمن حفظ جان کارگران و کارکنان حوزه صنعت با ارتقای ضریب ایمنی، شمار حوادث، تلفات و مصدومان کاهش یابد. جز اینها تجهیز معادن به ادوات جدید و مبتنی بر هوش‌مصنوعی کمک خواهد کرد تا از وقوع بسیاری از حوادث پیشگیری شود. گزارش مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و امور اجتماعی از مقایسه حوادث معدنی در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ نشان می‌دهد، بیش از ۹۳۰ معدن در سال۱۳۹۸ دارای واحد بهداشت و ایمنی و محیط‌زیست بوده که نسبت به سال‌قبل افزایش داشته است.
عددی که طبق آخرین برآوردها از سهم کمتر از ۱۰درصدی معادن دارای واحد بهداشت و ایمنی و محیط‌زیست حکایت دارد. البته اگر به گزارش بررسی وضعیت بهداشت و ایمنی وزارت تعاون، کار و امور اجتماعی استناد شود، کل معادن در حال بهرهبرداری کمتر از ۵هزار مورد است اما معادن فعال دوبرابر این مقدار است، در واقع طبق اعلام رسمی مرکز آمار ایران تعداد ۱۰هزار و ۱۷۰ معدن فعال در کشور وجود دارد که تنها ۱/ ۹درصد از آنها دارای واحدی تخصصی جهت درمان مصدومان سوانح معدنی هستند. موضوعی که اگر جدی گرفته شود و در همه معادن کشور باب شود، احتمالا حجم بالای حوادث معدنی را کاهش خواهد داد. این بیتوجهی در حالی در معادن کشور رخ داده که ارزش سرمایه‌گذاری در معادن کشور طبق اعلام رسمی مرکز آمار ایران، در سال۱۳۹۷ به بیش از ۱۹۷۰میلیارد‌تومان رسیده است.
به‌نظر می‌رسد کاهش ۹۰۰میلیارد‌تومانی کل سرمایه‌گذاری صورت‌گرفته در معادن کشور در فاصله سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۷ احتمالا دلیلی برای بیتوجهی به مقوله ایمنی در معادن است. طبیعتا در شرایطی که بخش معدن مولد و بالنده با کمترین سطح از محدودیت‌های مالی و تجاری باشد، توسعه مکانیزم‌های بهداشتی یا فنی ضامن سلامتی نیروهای کار با دشواری کمتری روبه‌رو است. با این‌حال به‌نظر می‌رسد رکود حاکم بر اقتصاد ایران در زمینه سرمایه‌گذاری بر معدن اثر عمیقی گذاشته و فشار این رکود، اثر سوئی روی مکانیزم‌های بهداشتی و احتمالا احتیاطی کار در معادن گذاشته است.
گزارش وزارت تعاون، کار و امور اجتماعی با بررسی معادن در حال بهرهبرداری سال۱۳۹۸نشان می‌دهد، مجموعا ۲۲۸۴ معدن یعنی حدود ۴۵درصد معادن دارای مسوول ایمنی بوده‌‌‌‌‌‌‌اند. همچنین ۱۵۴معدن دارای مسوول بهداشت حرفهای و ۵۱۵ معدن هم دارای واحد بهداشت و ایمنی بوده‌‌‌‌‌‌‌اند. البته در برخی معادن علاوه بر مسوول ایمنی، مسوول بهداشت حرفهای و واحد بهداشت و ایمنی نیز وجود دارد. مقایسه معادن درحال بهرهبرداری دارای ناظر بهداشت و ایمنی سال۱۳۹۸ نسبت به سال۱۳۹۷نشان می‌دهد، تعداد معادن دارای مسوول ایمنی ۷/ ۲۸درصد بوده که به معنی ۵۰۹معدن فعال در این بخش است. این گزارش نشان می‌دهد معادن دارای واحد بهداشت و ایمنی به میزان ۶۱۱ واحد افزایش یافته، هرچند کشور در تعداد معادن دارای مسوول بهداشت حرفهای ۱۴مورد عقبگرد داشته است.
بر اساس نتایج سال۱۳۹۸، استان‌های کرمان، مرکزی و خراسان‌جنوبی دارای بیشترین تعداد معادن دارای مسوول ایمنی هستند. همچنین استان‌های گیلان، خراسان‌جنوبی و فارس بیشترین معادن دارای بهداشت حرفهای را به خود اختصاص داده‌‌‌‌‌‌‌اند، اما بیشترین معادن دارای واحد بهداشت و ایمنی به شکل توامان به ترتیب در استان‌های بوشهر، کرمان و اصفهان مستقر شده‌‌‌‌‌‌‌اند. به موجب گزارش وزارت تعاون، کار و امور اجتماعی، بیشترین تعداد وقوع حوادث مربوط به معادن استخراج زغال‌سنگ خشک و پس از آن معادن استخراج سنگ و شن و ماسه بوده است. معادن شن و ماسه همواره کانون معضل و تهدیدکننده بزرگ امنیت کاری معدنچیان ایرانی بوده است. در عین حال جنس خاص کار در معادن زغال‌سنگ موجبات بروز تلفات مختلف از جمله ریزش معدن یا انفجار و گازگرفتگی در آن را افزایش می‌دهد.
یک مطالعه علمی که در مجله دانشگاه آزاداسلامی توسط فاطمه نوروز، هانیه نیکومرام و فرهاد غفاری برمبنای داده‌‌‌‌‌‌‌های حوادث در معادن سه استان مختلف کشور منتشرشده، نشان می‌دهد ۷۶درصد از حوادث در بخش استخراج و ۲۶درصد نیز به آماده‌‌‌‌‌‌‌سازی کارگاه استخراج مربوط بوده و در این حوزه‌‌‌‌‌‌‌ها اتفاق افتاده است، به‌طوری‌که بیشترین‌درصد فراوانی رخداد حوادث مربوط به ریزش سقف و کمر بالای کار بوده است. ریزش سقف به هنگام استخراج، نصب استحکامات و تعمیرات نیز به‌عنوان مهم‌ترین علل اصلی و «عدم‌انجام مطالعات شناسایی خطر» به‌عنوان مهم‌ترین علل ریشه‌‌‌‌‌‌‌ای حوادث دخیل در وقوع حادثه گزارش شده‌‌‌‌‌‌‌اند. این مقاله که در سال۱۴۰۰ در مجله علوم تکنولوژی و محیط‌زیست منتشرشده، تاکید دارد عدم‌پایداری سقف کارگاه به‌عنوان مهم‌ترین علت واسطه‌‌‌‌‌‌‌ای وقوع حوادث شناخته‌شده که می‌توان با تقویت سیستم‌های نگهداری و اصلاح تکنولوژی موجود به‌طور موثر آن‌را بهبود بخشید. همچنین نهادینه‌کردن فرآیند شناسایی خطرات و به‌‌‌‌‌‌‌کارگیری اقدامات کنترلی موثر و مناسب به‌منظور جلوگیری از وقوع حوادث و کاهش پیامدهای آن در راس برنامه‌‌‌‌‌‌‌های مدیریت معادن ضروری است.
منبع:دنیای اقتصاد
