آندالوزیت چیست؟

سنگ «آندالوزیت» (Andalousite) یک کانی است که جهت استفاده برای دیرگدازهای دمای بالا استخراج می‌شود. به عبارت دیگر، این سنگ، کانی آلومینای سیلیکاته است که هم اکنون مصرف عمده آن برای تولید آجرهای نسوز است. این سنگ به صورت معمول به شکل کریستال‌های منشوری با شفافیت ضعیف و توده‌های کریستالی بلند همانند خوشه در طبیعت وجود دارد. 

رنگ آندالوزیت

تنوع رنگی این سنگ، از قهوه‌ای متمایل به زرد روشن تا سبز قهوه‌ای، صورتی روشن متمایل به قهوه‌ای و سبز مایل به طوسی را دربرمی گیرد. 

طیف رنگی شگفت‌انگیز و درخشندگی پایین این سنگ، باعث شده که بتوان به راحتی آن را از دیگر سنگ‌ها تشخیص داد. برخی معتقدند که این سنگ نمونه بسیار ضعیف‌شده الکساندریت است، ولی ساختار بلوری آن با دیگر سنگ‌ها تفاوت دارد. هنگامی که رنگ الکساندریت به رنگ سبز مایل به زرد باشد و تغییر رنگی کمی از خود بروز دهد، شباهت کمی به آندالوزیت می‌ شود، اما زمانی که این سنگ را مورد آزمایش قرار دهند به سرعت به تفاوت بین این دو سنگ پی برده می شود. 

ویژگی های آندالوزیت

این سنگ جزو کانی های کمیاب به شمار نمی رود. نمونه‌های کریستالی با کیفیت آن در اندلس اسپانیا یافت شده است، از این رو نام این سنگ نیز از مکان یافتن آن یعنی اندلس برگرفته شده است. از دیگر منابع این سنگ می‌توان به برزیل، ایالات متحده امریکا، ماین و ماساچوست، کالیفرنیا، سریلانکا، استرالیا، اتریش برمه و برخی نقاط ایتالیا اشاره کرد. 

همچنین این سنگ، جزو سنگ‌های قیمتی نیز محسوب نمی‌شود و یک سنگ نیمه قیمتی است و دلیل این امر نیز طیف رنگی محدود و کسل‌کننده این سنگ و شفافیت پایین آن باشد. بنابراین این سنگ در جواهرسازی بسیار مورد استفاده قرار نمی گیرد. در ضمن این سنگ نمونه آزمایشگاهی ندارد.

سختی این سنگ بین ۷ تا ۵/۷ و ضریب شکست آن تقریبا ۶۳۲/۱ است که تا ۶۴۳/۱ نیز متغیر است. برخی از بلورها، ناخالصی‌های متراکم متحرکی در مرکز خود دارند که یک شکل صلیبی را به نمایش می‌گذارند. این گونه سنگ آندالوزیت را «کیاستولیت» می‌نامند. این سنگ شکاف‌های منشوری مجزا از هم دارد و به صورت کلی این کانی در مناطقی شکل می گیرد که دارای ساختار دگرگونی بین گرانیت و خاک رس است.

کاربرد آندالوزیت 

این سنگ در دیرگدازها و مقره‌سازی، صنایع های‌تک بیشترین استفاده را دارند. اما این ماده معدنی در آجرهای نسوز بیشترین استفاده را دارد و کاربرد وسیعی در تامین جرم‌های نسوز در صنایع فولاد و شیشه دارد، البته در صنایع اسیدی و تولید شیشه کارآیی بیشتری دارد. در سطح دنیا نیز کشورهای مانند فرانسه، چین و آفریقای جنوبی از جمله تولیدکنندگان این ماده هستند.

ذخایر آندالوزیت در ایران

این سنگ‌ها حاصل یکسری کانی‌های است که در مناطق دگرگونی اتفاق می‌افتد، از این رو مهمترین ذخایر معدنی این کانی در ایران در استان همدان واقع شده و سایر ذخایر در استان خراسان رضوی و جنوبی و ایران مرکزی یافت می شود. البته مناطقی در سیستان بلوچستان نیز این ذخایر دیده شده، اما به ‌صورت بخشی و نه به صورت منسجم روی آنها کار شده است.

همچنین در سنندج و سیرجان به علت وجود سنگ‌های دگرگونه امکان دارد، ذخایر این کانی وجود دارد، ولی اکتشاف آن به ‌صورت منسجم صورت نگرفته است و مجموع سنگ‌های دگرگون شده در ایران مرکزی و خراسان رضوی از ظرفیت‌های این سنگ‌ها به شمار می‌آید. 

 سرمایه‌گذاری در این بخش صرفه اقتصادی برای کشور به همراه دارد، چراکه این سنگ در دیرگدازها و مقره‌سازی و صنایع های‌تک مورد استفاده است، اما بودجه‌های اکتشافی این مجال را نداده که روی آنها به خوبی کاری صورت گیرد. 

کارخانه های فرآوری آندالوزیت در ایران

به صورت کلی منابع این کانی شناخته شده در ایران حدود ۲۰۰میلیون تن با عیار متوسط ۷ تا۱۰ درصد است که بیشتر این منابع در استان همدان و خراسان جنوبی هستند. براساس ذخایر موجود در این استان ها، یک کارخانه فرآوری ماده معدنی آندالوزیت در شرق کشور و در نهبندان به راه افتاده است. ماده استخراجی از معدن نهبندان، به صورت سنگ است که با راه‌اندازی این کارخانه، سنگ استخراجی تبدیل به پودر می‌شود. همچنین دومین کارخانه فرآوری آندالوزیت کشور در نهبندان استان خراسان جنوبی در حال ساخت است. 

در سال‌های اخیر و حتی تاکنون نیاز داخل کشور به این سنگ، به‌ صورت کامل از طریق واردات تامین می‌شد، اما با بهره‌برداری از این واحدها، کشور از واردات این محصول بی‌نیاز می شود.