صنعت مس در ایران جزو یکی از صنایع قدمت‌دار و اساسی به شمار رفته است. نخستین معدن مس ایران بین سال‌های ۱۲۷۶ تا ۱۲۸۵ شمسی توسط یک فرد آلمانی کشف شده است. اما مس سرچشمه در استان کرمان به عنوان بزرگترین معدن ایران در سال ۱۳۲۸ کشف شد. با گسترش فعالیت‌ها در زمینه استخراج مس از معدن سرچشمه، شورای اقتصاد وقت در تاریخ ۲۲ آذرماه سال ۱۳۵۰ معدن سرچشمه را معدن ملی کشور اعلام کرد.

 در حال حاضر ایران  با دارا بودن ۳۶.۵ میلیون تن ذخیره مس معادل ۴.۲ درصد مس جهان، رتبه هفتم در دنیا را به خود اختصاص داده است. همچنین شرکت ملی مس ایران قادر است در بین ۱۰ شرکت نخست تولیدکننده مس در جهان قرار بگیرد. با افزایش حجم تولید کنسانتره، تولیدات کاتد شرکت نیز به 400 هزار تن در پایان برنامه ششم توسعه افزایش می یابد و با این حجم تولید کاتد، ایران در بین 10 کشور برتر دنیا در زمینه تولیدات مس پالایش‌شده قرار می گیرد.

صنعت مس در ایران

صنعت مس از جمله صنایع مهم و کاربردی در کشور به‌شمار می‌رود که از گذشته تاکنون مورد توجه صنعتگران بوه است. در حال حاضر در جهان مس جزو یکی از سه فلز اساسی قلمداد می شود و میانگین مصرف مس در دنیا به ازای هر فرد به ۳.۲ کیلوگرم رسیده است.

در ایران نیز طی یک سده گذشته و پس از کشف نخستین معادن مس مورد توجه قرار گرفته است. کاربرد مس در صنایع مختلف و کشف معادن بز‌رگ سرچشمه در استان کرمان موجب تاسیس کارخانه‌های مختلف در زمینه تولید مس شد، به گونه‌ای که با گسترش فعالیت این کارخانه ها مجلس قانونگذاری کشور صنعت مس را یک صنعت ملی تلقی کرد و در این راستا قوانین خاصی برای آن تدوین کرد.

تاریخچه صنعت مس در ایران

فلز مس جزو فلز ارزشمندی قلمداد می شده که در بیشتر صنایع کاربرد داشته و همواره به عنوان ماده اولیه اصلی در ساخت و تولید کالاهای مختلف به حساب می‌ آمده است. با توجه به کاربرد فراوان مس در صنایع مختلف، این فلز سرخ از جمله صنایع مهم در پیشبرد و توسعه کشورها به شمار رفته است.

تاریخ استفاده از فلز مس در زندگی ایرانیان به به هزاره پنجم پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد. با بررسی موقعیت جغرافیایی و تاریخچه زندگی بشر در مناطقی مثل تپه های زاغه، تپه سیلک و تل ابلیس، کشف مس و استخراج آن، نخستین بار از این مناطق شروع شده است. از این رو آغاز استفاده از فلز سرخ در ایران به دوره‌های پیش از اسلام باز می‌گردد، هرچند بیشترین رشد و توسعه صنعت مس در ایران مربوط به دوره های سلجوقی و صفویه است. 

تاریخچه ملی شدن صنعت مس ایران

ایران از معادن مس متعددی برخوردار است، ولی نخستین معدن بزرگ مس کشور بین سال‌های  ۱۲۷۶ تا ۱۲۸۵ هجری شمسی کشف شد. در این سال ها یک کارشناس آلمانی با نام A.F.Stahl  در جریان احداث خط تلگراف سیرجان - رفسنجان توانست معدن بزرگ مس سرچشمه را در محدوده استان کرمان کشف کند. این اتفاق در حقیقت سرآغاز اصلی شکل‌گیری صنعت مس به صورت یک صنعت نوین و امروزی در کشور درآمد.

پس از کشف معدن سرچشمه توسط این کارشناس آلمانی و بهره‌برداری‌های اولیه از این معدن، معدن سرچشمه در سال ۱۳۲۸ شمسی برای نخستین بار توسط آقای مهندس «علی انتظام» ثبت و پس از این اتفاق در سال ۱۳۴۶ با آغاز مشارکت مهندسان ایرانی و خارجی در زمینه استخراج مس از معدن سرچشمه، شرکت سهامی مس کرمان تاسیس و به این ترتیب نخستین بهره‌برداری ماشینی از معادن مس کشور آغاز شد. 

با گسترش فعالیت‌ها در زمینه استخراج مس از معدن سرچشمه، شورای اقتصاد وقت در تاریخ ۲۲ آذر سال ۱۳۵۰ معدن سرچشمه را معدن ملی کشور اعلام کرد. پس از تصویب این مصوبه کارخانه‌های مس سرچشمه تاسیس شده و فعالیت های خود را در زمینه اکتشافات، بهره‌برداری، تولید محصولات پرعیار سنگ مس، ذوب، پالایش، تولید محصولات فرعی، فروش داخلی و صادرات مس آغاز کردند که با گسترش فعالیت‌های شرکت سهامی مس کرمان در ۲۰ تیر ۱۳۵۵ قانونی با عنوان تاسیس «شرکت ملی صنایع مس» در ایران تصویب شده و در پی آن شرکت سهامی معادن مس سرچشمه به شرکت ملی صنایع مس ایران تغییرنام داد. بنابراین تاریخ ۲۰ تیر ۱۳۵۵ را می‌توان به عنوان تاریخ ملی شدن صنعت مس در کشور در نظر گرفت. همچنان چگونگی پیدایش استخراج مس از معادن به شکل نوین و امروزی آن را متعلق به چند دهه اخیر برشمرد.

صنعت مس در چشم‌انداز افق ۱۴۰۴

ایران با داشتن ذخایر غنی از کانسارهای مس ظرفیت بالایی برای توسعه این صنعت دارد. در همین راستا شرکت ملی صنایع مس ایران، برنامه‌های خود را در افق سال 1404با افزایش ظرفیت تولید از طریق افزایش حجم توسعه سرمایه‌گذاری‌های جدید و توجه ویژه به معادن کوچک بخش خصوصی و معادن جدید که سبب افزایش حجم فروش صادراتی برای شرکت را فراهم خواهد آورد، هدف‌گذاری کرده است. 

صنعت مس در برنامه ششم توسعه

در حال حاضر ایران  با دارا بودن ۳۶.۵ میلیون تن ذخیره مس معادل ۴.۲ درصد مس جهان، رتبه هفتم در دنیا را به خود اختصاص داده است. معدن سرچشمه در رتبه ۲۹، مس سونگون در رتبه ۷۶ و مس میدوک در رتبه ۱۱۴، جزو معادن بزرگ در حوزه مس به ‌شمار می‌روند. همچنین شرکت ملی مس ایران قادر است در بین ۱۰ شرکت نخست تولیدکننده مس در جهان قرار بگیرد. چشم‌انداز کنسانتره مس در پایان برنامه ششم با اضافه شدن 415 هزار تن کنسانتره از معادن چهارگانه دره‌زار، دره‌آلو، دره زرشک و چاه فیروزه و 180 هزار تن از معادن کوچک، تولید کنسانتره شرکت به بیش از یک میلیون و 800 هزار تن خواهد رسید. با افزایش حجم تولید کنسانتره، تولیدات کاتد شرکت نیز به 400 هزار تن در پایان برنامه ششم توسعه افزایش می یابد و با این حجم تولید کاتد، ایران بین 10 کشور برتر جهان در زمینه تولیدات مس پالایش‌شده قرار می گیرد.

آینده صنعت مس 

صنعت مس یکی از صنایعی به شمار می رود که در آینده چشم‌انداز بسیار مطلوبی دارد. با جایگزین شدن خودروهای الکتریکی در دنیا و همچنین توسعه زیرساخت‌ها در برخی کشورها، استفاده از این فلز رشد چشمگیری خواهد داشت. ایران با داشتن ذخایر غنی از کانسارهای مس ظرفیت بالایی برای توسعه این صنعت را در اختیار دارد. این صنعت استراتژیک در ایران، علاوه بر ارزآوری حاصل از صادرات، می‌تواند توسعه صنعتی شایسته‌ای را برای کشور رقم بزند. از همین ‌رو می‌توان چشم‌انداز بسیار روشنی را برای آینده صنعت متصور بود. با توجه به برنامه جامع ملی مس که از سوی شرکت ملی صنایع مس ایران انجام‌ گرفته است، ایران درصدد است که جایگاه برخی از کشورهایی که در رده‌های بالاتری در حوزه‌های مختلف قرار دارد را پشت‌سر گذاشته و سهم خود را در زمینه تولید فلز سرخ ارتقا ببخشد. 

طرح جامع ملی مس 

اردیبهشت سال ۱۳۹۸ شرکت ملی صنایع مس ایران تصمیم به تدوین یک برنامه جامع برای شرکت مس گرفت که این برنامه در یک افق ۱۰ ساله برنامه‌ریزی شده است. در برنامه جامع مس این سه دیدگاه مورد بررسی قرار گرفته است که شرکت ملی صنایع مس و صنعت مس ایران در چه جایگاهی قرار دارد؟ دوم اینکه چه توانمندی‌هایی در این صنعت وجود دارد؟‌ و سوم  قصد و هدف تجاری و حرکت در کدام افق خواهد بود و جایگاه نهایی این صنعت کجاست؟ این سه دیدگاه کلی به عنوان نقشه راه طرح جامع مس در نظر گرفته شد.

برنامه جامع مس توسعه شرکت در سه فاز زمانی در نظر گرفته شده سا، نخست از توسعه‌های کنونی یعنی از سال ۱۳۹۹ تا سال۱۴۰۳، دوم، از سال ۱۴۰۳ تا سال۱۴۰۶ و مرحله سوم از سال ۱۴۰۶ تا سال ۱۴۱۰ است که در این مقاطع زمانی، پروژه‌های مختلفی وارد عرصه تولید می شوند. ارتقای معدنی سرچشمه و قرارگیری این معدن بین ۲۰ معدن بزرگ دنیا جزو یکی از اهداف نهایی این برنامه است. 

در نتیجه پایان فاز سوم زمانی، شرکت ملی مس ایران باید به تولید ۶۶۶ هزار تن آند و ۵۵۰ هزار تن کاتد برسد که رسیدن به چنین میزان تولیدی، دور از دسترس نخواهد بود.

مطالب مرتبط

 ویژگی ها و مصارف مس

فلز چیست؟ فلزات آهنی و غیر آهنی کدام اند؟