مهندسی معدن، شاخه های تحصیلی معدن، آینده شغلی و تحصیل در خارج ایران
مهندسی معدن مجموعه ای از علوم و فنونی است که از اکتشاف یک کانسار تا فرآوری آن را پیگیری میکند. تحصیل و شغل مهندسی معدن جزو یکی از مشاغل سخت در جهان به شمار میرود. شاخه های تحصیلی در مهندس معدن میتواند شامل شناسایی، اکتشاف، استخراج، مکانیک سنگ و فرآوری باشد.
در ایران به دلیل وجود معادن غنی، مهندس معدن میتواند به جایگاه مناسب و در خوری دست یابد. دانشگاههای مختلفی در ایران مهندسی معدن را در سطوح مختلف ارائه میدهند و ادامه تحصیل در این رشته در سایر کشورهای مطرح در زمینه معدن نیز هموار است.
شرکت های مهندسی مشاور در حوزه های مختلف معدن
مهندسی معدن
مهندسی معدن در انگلیسی معادل Mining engineering میشود که مجموعه ای از علوم و فنونی بهشمار میرود که از اکتشاف یک کانسار (یعنی ذخیره معدنی با ارزش اقتصادی) شروع و تا فرآوری آن ادامه پیدا میکند. این رشته به عنوان نخستین رشته مهندسی آکادمیک تاریخ برای نخستین بار در انگلستان پایهگذاری شده است.
مهندسی معدن نخستین علمی محسوب میشود که بشریت از ابتدای وجود خود تا هماکنون نیز با آن سروکار داشته است. صنعت معدنکاری به عنوان یک صنعت بالادستی بهشمار میرود که تامینکننده نیاز اصلی و عمده تمدن بشر از دیرباز تا کنون به مواد و مصالحی مانند آهن، مس، سرب، روی، طلا، سنگهای ساختمانی و ... بوده است. امروزه با گسترش فناوری، نیاز به مواد استراتژیک معدنی بیشتر از پیش شده است. همچنین به منظور تامین مواد اولیه صنایع پایین دست، نیاز به طراحی معادن بیشتر و عمیقتری وجود دارد که با بزرگتر شدن معادن، نیاز به رشته مهندسی معادن بیشتر میشود.
مهندسی معدن جزو ۱۰ شغل سخت دنیا
کار در معدن به دلیل شرایط سخت کاری، یکی از ۱۰ شغل سخت جهان به شمار میرود. این شغل جزو مشاغل سخت قلمداد میشود و افرادی که وارد این حرفه می شوند، باید توان کار کردن در شرایط سخت را داشته باشند. گاهی مهندسان معدن مجبور هستند که در برخی از پروژه ها چند هفته یا چند ماه را از خانه به دور و در معدن باشند. شرایط کار کردن در معدن معمولا شرایط مساعدی به شمار نمی رود و مهندس معدن باید در محل معدن حتما لباس مناسب و تجهیزات ایمنی لازم برخوردار باشد.
باوجود تمام سختی های کار در معدن، اگر مهندسان معدن به طبیعت و استفاده از فنون و علوم مختلف علاقمند باشند، بدون شک کنار آمدن با این شرایط سخت، برایشان آسان خواهد بود.
شاخه های مهندسی معدن
با توجه به مراحل کار معدن، مهندسان معدن در شاخه مهندسی شناسایی و اکتشاف، استخراج، مکانیک سنگ و فرآوری می توانند، فعالیت داشته باشند.
- مرحله شناسایی
در نخستین مرحله که شناسایی معدن نام دارد، کسب اطلاعات اولیه برای شناسایی منطقی که ممکن است، دارای معدن باشند، مهم بهشمار میرود. در این مرحله مهندسان معدن برای شناسایی معدن از نقشه برداری، نمونه برداری و آزمایش های فیزیکی استفاده می کنند.
- مرحله اکتشاف
مرحله اکتشاف خود شامل اکتشاف مقدماتی، نیمهتفصیلی و تفصیلی میشود. در هر مرحله این مهندسین معدن هستند که با بررسی روند کار، نوع اکتشافات و برآورد هزینهها برای ادامه دادن یا ندادن کار تصمیمگیری میکنند. مهندسین معدنی که در گرایش اکتشاف متخصص هستند، معمولا به عنوان مسئول فنی و ناظر بر عملیات اکتشاف مشغول به کار می شوند.
- مرحله استخراج معدن
در مرحله استخراج معادن، مهندس معدن باید عوامل بسیاری از جمله شرایط فنی، اقتصادی، نحوه حمل و نقل مواد معدنی و ... را بررسی کند. استخراج معدن شامل عملیات حفاری و آتشباری برای خرد کردن سنگ، بارگیری و باربری مناسب است. مهندسان معدن بهترین راه برای استخراج مواد خام از معدن را با استفاده از روشهای انفجار و حفاری بیایند. عملیات استخراج در معادن به دو صورت روباز یا زیرزمینی انجام میشودکه با توجه به عوامل مختلف درباره آنها باید تصمیمگیری شود.
مهندسین معدنی که در رشته استخراج معدن تحصیل کرده اند، معمولا به عنوان مسئول فنی معدن و ناظر عملیات استخراج کار می کنند.
- مکانیک سنگ
تخصص اصلی این گرایش طراحی و تحلیل پایداری حفریات و سازههای زیرزمینی از جمله معادن زیرزمینی، تونلهای عمیق و تونلهای شهری، حفریات روزمینی از قبیل معادن روباز و تحلیل پایداری سطوح شیبدار سنگی و خاکی و ... به شمار میرود.
- مرحله فرآوری
در مرحله فرآوری که در کارخانهها خالصسازی مواد خام به منظور تهیه خاک، سنگ و سایر مواد معدنی انجام میگیرد، مهندس معدن نقش مهم و اساسی دارد.
تخصص اصلی این گرایش، طراحی کارخانههای فرآوری مواد معدنی و مدارهای خردایش است که مواد پس از استخراج برای پرعیارسازی وارد این کارخانهها میشوند. همچنین علاقمند به این گرایش میتوانند در زمینههای آزمایشگاهی، صنایع سرامیک و... فعالیت داشته باشند.
تواناییهای لازم برای تحصیل در رشته مهندسی معدن
با توجه به این موضوع که کار کردن در معدن همانند نقشهبرداری در زیرزمین انجام میشود، دانشجوهایی که در این رشته تحصیل میکنند باید از نظر جسمی و قدرت کار در معدن توانایی لازم را داشته باشند. همچنین باید مهندس معدن باید بیشتر در نقاط دورافتاده و دور از شهر و در حقیقت در همان معدن مشغول به تحصیل و کار باشد.
با توجه به شرایط سخت کاری مهندسی معدن، دانشجویانی دختر کمتری این رشته ـ به غیر از تعداد اندک و خاصی که در آزمایشگاهها و مراکز تحقیقاتی معدن مشغول به کار هستند- را انتخاب میکنند.
لازم به یادآوری است که ریاضی در این رشته مهم به شمار میرود، چراکه بدون استفاده از مدلهای ریاضی، محاسبات اکتشاف معدن و استخراج را نمیتوان انجام داد.
آينده شغلی مهندسی معدن در ایران
ایران کشوری است که با دارا بودن 7 درصد از معادن جهان و 68 نوع ماده معدنی از معادن متنوع غنی برخوردار است و در رده ۱۵ کشور معدنی دنیا قرار دارد؛ از این رو تحصیل در رشتههای مهندسی معدن، از لحاظ شغلی برای فرد می تواند فرصت های مناسبی را ایجاد کند. مهمترین ذخایر معدنی ایران شامل سنگ آهن، مس، سرب و روی، طلا، قلع، اورانیوم، زغالسنگ و سنگهای ساختمانی و قیمتی است. صنایع معدنی بعد از نفت و گاز یک چهارم (۲۵ درصد) اقتصاد ایران را شکل میدهد.
همچنین با توجه به سیاستهای کلان کشور در راستای جایگزینی صنایع دیگر از جمله معدن و صنایع معدنی به جای نفت، امکان اشتغالزایی در این رشته بیش از پیش فراهم خواهد بود. با توجه به این موضوع کسانی که در این رشته در ایران مشغول به تحصیل شدهاند، می توانند در سازمان های دولتی مانند وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت نفت، وزارت نیرو، وزارت راه و شهرسازی و همچنین راه آهن جمهوری اسلامی ایران، سازمان انرژی اتمی، شرکتهای تولید مواد معدنی، آزمایشگاههای مواد معدنی، تامین تجهیزات، شرکتهای تحقیق و توسعه و مشاورهای و سایر شرکتهای فعال در بخش خصوصی در حوزه معدن و زمینشناسی مشغول به کار شوند.
دانشگاههایی که در ایران مهندسی معدن دارند
دانشگاههای مختلفی در ایران در مقاطع مختلف دانشگاهی رشته معدن ارائه میدهند که این دانشگاهها عبارتند از:
- دانشگاه آزاد اسلامی (دانشکده فنی و مهندسی واحد تهران جنوب)
- دانشگاه تهران
- دانشگاه صنعتی امیرکبیر
- دانشگاه تربیت مدرس
- دانشگاه صنعتی سهند تبریز
- دانشگاه صنعتی شاهرود
- دانشگاه شهید باهنر کرمان
- دانشگاه صنعتی اصفهان
- دانشگاه یزد
- دانشگاه ولیعصر رفسنجان(عج).
همچنین فهرست زیر شامل دانشگاههای دولتی و واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی است که در این دانشگاهها مهندسی معدن در آنها به صورت آکادمیک در حال تدریس است. دانشگاه صنعتی همدان، دانشگاه بیرجند، دانشگاه صنعتی بیرجند، دانشگاه ارومیه، دانشگاه صنعتی ارومیه، دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره) قزوین، دانشگاه یزد، دانشگاه کاشان، دانشگاه صنعتی اراک، دانشگاه کردستان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشگاه گناباد، دانشگاه زنجان و دانشگاه لرستان است.
دانشگاههای آزاد نیز شامل دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی اردکان، دانشگاه آزاد اسلامی بافق یزد، دانشگاه آزاد اسلامی قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی محلات و دانشگاه آزاد اسلامی میمه است.
ادامه تحصیل در مهندسی معدن در خارج از ایران
برای ادامه تحصیل در رشته مهندسی معدن در خارج از ایران بهترین کشورها، استرالیا و آمریکا هستند، چراکه این کشورها یکی از قطبهای معدنکاری در جهان به شمار میروند. سایر کشورهای دیگر که در رشته معدن میتوانند سرآمد تلقی شوند میتوان به کشورهایی همچون کانادا، انگلستان، سوئد، آلمان، جمهوری چک، فرانسه، روسیه، اتریش، چین و هند اشاره کرد.
برخی از این کشورها، مراکز تحقیقاتی و آموزشی مختص این رشته تاسیس کردهاند که در بعضی از آنها تخصصهای ویژهای از این رشته را تدریس میکنند، از جمله این مراکز به مدرسه عالی معدنکاری پاریس و دانشگاه فنی معدن فرایبورگ آلمان میتوان اشاره کرد.