معادن ایران
ایران به دلیل قرارگیری در کمربند جغرافیایی ویژه، شرایط خاص زمینشناسی و همچنین وجود اندیسهای معدنی، در میان کشورهای برتر معدنی در دنیا قرار گرفته است و میتوان آن را کشوری معدنی تلقی کرد تا کشوری با ذخایر نفتی.
معادن ایران، گنجی نهفته
ایران کشوری است که به دلیل دارا بودن شرایط خاص زمینشناسی و همچنین وجود اندیسهای معدنی در بین کشورهای برتر معدنی قرار گرفته است. برخی معادن ایران در رده معادن برتر جهان قرار دارد، از اینرو برخی از کارشناسان جهانی، ایران را کشوری معدنی تلقی میکنند تا کشوری با ذخایر نفتی.
ایران در دنیا علاوه بر قرار گرفتن روی کمربند ذخایری از سنگآهن، مس و طلا، دارای ۶۸ نوع ماده معدنی است که ۳۷ میلیارد تن ذخایر کشف شده و همچنین ۶۰ میلیارد تن ذخایر کشف نشده و بالقوه در دل خود دارد که حدود ۷ درصد ذخایر مواد معدنی دنیا را به خود اختصاص داده است. براساس برآوردهای انجامشده ارزش ارزی کل معادن ایران معادل ۱۴۰۰ میلیارد دلار برآورد شده است؛ هرچند قابل یادآوری است که از این ۶۸ ماده معدنی شناختهشده در کشور تنها ۲۰ ماده معدنی به مرحله فرآوری رسیده است.
با توجه به ذخایر معادن ایران، این کشور در رده ۱۵ کشور قدرت معدنی در جهان و نخستین کشور خاورمیانه قرار گرفته است. از نظر میزان ذخیره اکتشافی معدن در رتبه چهاردهم و از نظر تنوع ذخایر در دنیا جایگاه دهم را به خود اختصاص داد و در زمینه سنگ ساختمان نیز جزو سه کشور برتر دنیاست.
معادن ایران در رده جهانی
ایران در منطقه جغرافیایی در بخش میانی کمربند کوهزایی آلپ - هیمالیا قرار دارد. این منطقه از غرب اروپا شروع میشود و پس از گذر از کشورهایی مانند ترکیه، ایران، افغانستان و ادامه آن تا تبت و نزدیک به کشورهای برمه و اندونزی ادامه مییابد.
قرارگیری ایران در میانه این کمربند که مرز برخورد دو ابرقاره اصلی کره زمین یعنی آسیا و اروپا است که ۱۵ درصد ذخایر این کمربند شناختهشده جهان را در خود جای داده، موجب شده تا سرزمینی مستعد از نظر توان معدنی قلمداد شود.
در این کمربند میانی و در موقعیت کنونی کشور، شاهد ظرفیتهای بسیاری از مواد معدنی هستیم که مهمترین مدعای آن وجود بیش از 10 معدن فعال در کلاس جهانی است. وجود معادنی مانند مس سرچشمه و سنگآهن چادرملو به عنوان بزرگترین معادن ایران، موجب شده تا ایران دو معدن از پرعیارترین و منحصربهفردترین معادن دنیا را به نام خود ثبت کرده باشد.
معادن ایران در زمینه سنگ آهن به 5 معدن گلگهر، چادرملو، سنگان، چغارت و هرمز میتوان اشاره کرد. در زمینه ذخایر مس نیز میتوان به مس سرچشمه و سونگون، در زمینه ذخایر سرب و روی میتوان به سرب و روی مهدیآباد و انگوران و همچنین در زمینه طلا، به ذخایر طلای زرشوران و ساریگونی اشاره داشت که جزو ذخایر معدنی بزرگ دنیا بهشمار میروند.
باوجود به این موضوع که اکتشافات عمقی تاکنون در معادن ایران صورت نگرفته و حتی توجه به این نکته که بیشتر معادن ایران روباز هستند، بدون شک ذخایر واقعی معدنی در ایران، فراتر از آمارهای مطرحشده است؛ چراکه میانگین عمق اکتشافات کشور در بخش معدن کمتر از 50 متر است، درحالیکه اندازه مطلوب اکتشافات در سطح جهان به 150 متر نیز میرسد.
تنوع معادن ایران
معادن ایران از تنوع بالایی برخوردار هستند و ۶۸ ماده معدنی در ایران یافت میشود. در برخی معادن همچون سنگ آهن، مس، سرب و روی، گنبدهای نمکی که شامل ذخایر نمک، مس، گچ، گوگرد و اورانیوم میشود، دریاچه نمک که شامل ذخایر سدیم، سولفات، منیزیم، پتاس و لیتیوم میشود. همچنین با وجود سنگهای ساختمانی و تزئینی در راس برترین کشورهای معدنی جهان قرار گرفته است.
بیشترین میزان ذخایر معادن فلزی ایران نیز به ترتیب به استانهای کرمان، یزد، خراسانجنوبی و آذربایجانشرقی اختصاص دارد و مجموع ذخایر این ۴ استان برابر با 92 درصد از ذخایر کل کشور است.
اشتغال و تحصیل به واسطه معدن در ایران
هماکنون در کشور تعداد ۱۰ هزار معدن وجود دارد که از این میزان بیش از ۶ هزار معدن فعالیت دارند. حدود 20 درصد محصولات عمده از معادنی مانند چادرملو، گلگهر و سنگان در دست دولت و حاکمیت قرار دارد. البته با وجود معادن غنی در ایران، تولید ناخالص داخلی از معدن کمتر از نیم درصد بودجه کشور است.
با وجود معادن ایران، برای حدود 138 هزار نفر اشتغالزایی شده است، درحالیکه به ازای هر شغل مستقیم در بخش معدن 17 شغل غیرمستقیم میتوان ایجاد کرد.
در زمینه تحصیلات در رشته معدن نیز ایران با توجه به ظرفیتهای معدنی خود تدریس در رشتههای معدن و زمینشناسی را در بین کشورهای منطقه از حدود ۷ دهه قبل آغاز کرده و در حال حاضر نیز بیش از ۵۰ هزار نفر مهندس و تکنسین در رشتههای معدن، کارشناس زمینشناسی و متالورژی را تربیت کرده است.
معادن مهم ایران
بیش از ۱۰ معدن ایران در رده و کلاس جهانی قرار دارد. با توجه به این معادن غنی است که برخی کارشناسان از ایران به عنوان «بهشت معادن دنیا» یاد میکنند. در ادامه به معرفی مختصر معادن مهم و بزرگ ایران میپردازیم.
معدن فیروزه نیشابور
معدن فیروزه نیشابور نهتنها جزو قدیمیترین و بزرگترین معادن ایران، بلکه جزو بزرگترین معادن فیروزه در جهان بهشمار میرود. این معدن با ذخیره 9 هزار تن و ظرفیت تولید سالانه 19 تن در 55 کیلومتری شمالغربی نیشابور، در جاده قدیم سبزوار و در روستای «معدن علیا» قرار دارد. معدن فیروزه نیشابور دارای مرغوبترین فیروزه دنیاست، بهگونهای که در سایر کشورها ارزش فیروزه خود را با فیروزه نیشابور ایران مقایسه میکنند. براساس محاسبات انجام شده، از هر تن سنگ فیروزه خام این معدن 8 تا 10 کیلوگرم فیروزه حاصل میشود.
معدن مس سرچشمه
معدن مس سرچشمه در 160 کیلومتری جنوبغربی کرمان و ۵۰ کیلومتری جنوب رفسنجان و در ناحیه مرکزی رشته کوه زاگرس قرار گرفته است. این معدن یکی از بزرگترین مجتمعهای صنعتی و معدنی جهان و بزرگترین تولیدکننده مس ایران بهشمار میرود. معدن مس سرچشمه يكی از بزرگترين معادن روباز مس جهان و بزرگترين معدن روباز در خاورميانه محسوب میشود.
معدن مس سونگون ورزقان
معدن مس سونگون ورزقان یکی دیگر از بزرگترین معادن ایران محسوب میشود. ذخیره احتمالی این معدن بیش از یک میلیارد تن و ذخیره قابل استخراج آن حدود ۷۹۶ میلیون تن برآورد شده که در مجموع کل ذخایر قطعی، احتمالی و ممکن در محدوده کانسار سونگون ورزقان حدود ۱/۷میلیارد تن سنگ مس با عیار ۶۱ درصد است.
البته عناصر همراه کانسنگ مس در این معدن، موادی همچون طلا، نقره، مولیبدن، رینیوم نیز موجود است.
معدن مس میدوک کرمان
معدن مس میدوک کرمان یکی از بزرگترین معادن ایران بهشمار میرود که در فاصله 132 کیلومتری شمالغرب معدن مس سرچشمه قرار گرفته است. میزان ذخیره زمینشناسی کانسار مس میدوک ۱۷۰ میلیون تن با عیار ۸۳ صدم درصد برآورد شده که از این مقدار به میزان ۱۴۴ میلیون تن آن با عیار ۸۵/۰ درصد قابل استخراج است. عیار حد معدن ۲۵/۰ درصد در نظر محاسبه شده و نسبت باطله به ماده معدنی آن ۴/۲ به یک است.
معدن سنگ آهن چغارت
نخستین معدن سنگ آهن در ایران، معدن سنگ آهن چغارت بافق یزد است. این معدن در ۱۲ کیلومتری شمالشرقی شهر بافق و در ۱۲۵ کیلومتری جنوبشرقی شهر یزد واقع شده است.
معدن سنگ آهن چغارت تغذیهکننده شرکت ذوبآهن اصفهان در زمان تاسیس آن بهشمار میرفته است. بلوک معدنى بافق با ذخيره بيش از يکسوم سنگ آهن کشور به عنوان مهمترين زون آهندار ايران شناخته شده است. این معدن دارای ذخیره ۷۰٫۲ میلیون تن سنگ آهن پرفسفر و کمعیار است.
معدن سنگآهن چادرملو
معدن سنگآهن چادرملو در 180 کيلومتری شمالشرقی شهرستان يزد و در قلب کوير مرکزی ايران قرار دارد. در حال حاضر این معدن بزرگترين توليدکننده کنسانتره سنگ آهن در کشور محسوب میشود. ذخیره قابل استخراج این معدن به مقدار 320 ميليون تن برآورده شده است. همچنین برآورد میشود عمر ذخایر سنگ آهن معدن چادرملو تا 10 سال دیگر به پایان برسد.
معدن سنگآهن گلگهر
معدن سنگآهن گلگهر یکی از بزرگترین معادن ایران است. این معدن واقع در شهرستان سیرجان با ذخیره احتمالی یک میلیارد تن و ذخیره قطعی 219 میلیون تن، برزگترین معدن شناختهشده سنگ آهن خاورمیانه است. در حال حاضر تولیدات حاصل از سنگ آهن استخراجی این معدن شامل کنسانتره، سنگ آهن و سنگ دانهبندیشده است.
معدن زغال سنگ پابدانا
معدن زغالسنگ پابدانا با عمقی حدود 600 متر عمیقترین معدن زیرزمینی زغالسنگ ایران بهشمار میرود که به مساحت تقريبي 11کيلومتر مربع در شهرستان کوهبنان و در فاصله 170 کیلومتری مرکز استان کرمان قرار گرفته است. محصول این معدن زغال ککشو است که پس از استخراج به کارخانه زغالشویی زرند ارسال میشود.
معدن طلای زرشوران
معدن طلای زرشوران بهعنوان بزرگترین معدن طلای ایران در 35 کیلومتری شهرستان تکاب و 15 کیلومتری مجموعه میراث فرهنگی و گردشگری تخت سلیمان قرار گرفته است.
واحد فرآوری و استحصال طلای این واحد با ظرفیت سالانه ۳ تن شمش طلا در منطقه زرشوران تکاب آغاز شده است. بر اساس مطالعات نهایی ذخیره قطعی این معدن طلا، ۴ میلیون تن کانسنگ طلا با عیار 5.8 ppm (گرم در تن) برآورد شده و ذخیره احتمالی آن نیز ۳۰ میلیون تن با عیار متوسط 5 ppm است.
معدن سرب و روی انگوران
معدن سرب و روی انگوران در 135 کیلومتری غرب شهر زنجان واقع شده است. این معدن بزرگترین معدن سرب و روی خاورمیانه بهشمار میرود که با ذخیره 9 میلیون تن قرار است تا 12 سال آینده خوراک کارخانهها را تامین کند، اما با توجه به اینکه ذخایر این معدن رو به پایان است، مقرر شده معدن مهدیآباد یزد جایگزین آن شود. انگوران به دلیل خلوص بالای روی آن یکی از استثناییترین معادن روی دنیا محسوب میشود.
معدن سرب و روی مهدیآباد
معدن سرب و روی مهدیآباد بعد از معدن انگوران دارای بزرگترین ذخایر سرب و روی جهان است. این معدن در حال حاضر بالاترین میزان استخراج باریت کشور را نیز به خود اختصاص داده است.
با به پایان رسیدن ذخایر معدن انگوران، قرار است که معدن مهدیآباد جایگزین این معدن سرب و روی شود. احداث کارخانههای 100هزار تنی شمش روی و 100هزار تنی کنسانتره روی از برنامههای آینده این معدن بهشمار میرود.